Dolffiniaid trwyn potel chwareus, gweilch y pysgod mawreddog – mae arfordir Cymru’n denu pob math o greaduriaid diddorol. Yn yr afonydd hefyd, mae bywyd gwyllt yn ei nerth, gan gynnwys un o wir ryfeddodau blynyddol y pysgod: llam yr eogiaid. Dewch i ddarganfod y prosiectau cadwraeth anhygoel sy’n gwarchod creaduriaid Cymru, arhoswch ar ynys ynghanol rhyfeddodau naturiol, ac archwiliwch eich natur wyllt eich hun drwy farchogaeth ar y traeth.  

Gweld dolffiniaid ym Mae Ceredigion

Mae’r criw mwyaf o ddolffiniaid yn y DU yn byw ym Mae Ceredigion, wedi’u denu yno gan yr holl bysgod sydd ar gael yn y dyfroedd maethlon hyn. Ewch draw i Ganolfan Bywyd Gwyllt Morol Bae Ceredigion yng Ngheinewydd, sy’n cyflwyno gwybodaeth am ddolffiniaid trwyn potel a llamhidyddion yn yr ardal. Gallwch hefyd fynd ar daith dywys mewn cwch i weld y creaduriaid hyn yn agos atoch. Dewch rhwng mis Mehefin a mis Hydref, a byddwch chi’n anlwcus iawn os na welwch chi’r creaduriaid chwareus hyn unrhyw le rhwng Aberystwyth ac Abergwaun. Ond beth yw’r gwahaniaeth rhwng dolffin a llamhidydd? Mae siâp fel cryman ar y cyntaf, tra bo gan yr ail asgell ar ei gefn.

man stood pointing, with people sat on boat.
Llun agos o ddolffin yn nofio ar wyneb y môr
Dau ddolffin yn ymddangos yn y môr

Chwilio am ddolffiniaid ym Mae Ceredigion

Cysgu gydag adar y môr ar Ynys Sgomer

Mae un o adar môr anwylaf byd natur yn byw ar Sgomer am sawl mis bob blwyddyn. Ie, y palod del, rhyw 22,000 ohonynt, sy’n dod yma rhwng mis Mai a mis Gorffennaf. Ewch chwithau yno i weld miloedd o’r creaduriaid bach lliwgar yn hedfan i’r môr ac yn ôl, gan sgrialu wrth lanio ar ben y clogwyni er mwyn bwydo’u cywion diamynedd sy’n disgwyl yn llwglyd yn yr hen dyllau cwningod am bysgod ffres. Yn nes ymlaen yn y flwyddyn, aderyn drycin Manaw yw’r seren - daw’r adar swnllyd yn ôl i’r ynys yn y nos, ac mae’r twrw’n fyddarol - gallwch aros mewn llety hunanarlwyo cyffyrddus ar Ynys Sgomer i brofi’r sioe ar ei hanterth.  

Golygfa o glogwyni ar yr arfordir ar môr
Pâl yr Iwerydd gyda glaswellt yn ei big

Palod ar Ynys Sgomer, Sir Benfro

Darganfod bywyd gwyllt Ynys Môn ar daith gerdded dywys

Mae ystod o fywyd gwyllt ‘tu hwnt’ o amrywiol ym Môn (yn ôl Anglesey Wildlife Walks – a phwy ydym ni i ddadlau?!). Mae gan y sefydliad arbenigedd go iawn ym materion tywys ymwelwyr i werthfawrogi’r cyfan. Ar gyfres o deithiau cerdded hanner diwrnod neu ddiwrnod llawn o gwmpas yr ynys, cewch gyfle i weld hebogiaid tramor, mulfrain gwyrdd yn nythu, brain coesgoch prin ac, oddi ar yr arfordir, morloi a llamhidyddion. Mae blodau gwyllt yn garped lliwgar yn y gwanwyn a’r haf, ond yn yr hydref y cewch chi’r gobaith mwyaf o weld morloi bach Iwerydd, gwyn fel yr eira, yn disgyn i’r dŵr i ddysgu nofio. Gellir archebu taith gerdded i unigolion a grwpiau, hyd at uchafswm o 8.

Llun o'r môr gyda choed a bryniau yn y pellter.

Brynsiencyn, Ynys Môn

Gweld fflamingos, gwyddau, dyfrgwn a mwy yng Nghanolfan Gwlyptir Llanelli

Rhowch fwyd o’ch llaw i’r ŵydd brinnaf yn y byd, dotiwch at y fflamingos lliwgar, gwyliwch adar o guddfan ac ewch i hela trychfilod – yng Nghanolfan Gwlyptir Llanelli, fe’ch gwahoddir i ddod wyneb yn wyneb â’r bywyd gwyllt! Mae’r Ganolfan, un o naw sydd gan Ymddiriedolaeth Adar y Gwlyptir (WWT) ledled y DU, yn glytwaith 450-erw o lynnoedd, pyllau, nentydd a lagwnau ger llaw arfordir Cilfach Tywyn yn Sir Gaerfyrddin. Mae’r atyniad yn llawer iawn o hwyl i blant – ymysg digwyddiadau a gynhelir gydol y flwyddyn mae saffaris canŵ a dowcio mewn pyllau – ac mae’n lle rhagorol i ddysgu am bwysigrwydd cadwraeth. 

Suddo eich dannedd drwy groen afal prinnaf y byd ar Ynys Enlli

Ddwy filltir oddi ar drwyn eithaf Pen Llŷn, sy’n teimlo fel diwedd y byd ynddo’i hun, mae Ynys Enlli. Ewch dros y Swnt ar gwch o Borth Meudwy i ddarganfod lle sy’n drwm gan hanes (gan gofio fod ugain mil o seintiau wedi’u claddu yma yn ôl y chwedl). Mae hefyd yn gartref i forloi ac adar môr, gan gynnwys 20,000 o barau o adar drycin Manaw, a dyma gartref ‘afal prinnaf y byd’, a gafodd ei feithrin gan fynachod dros 1,000 o flynyddoedd yn ôl! Gallwch aros dros nos; mae gan Ymddiriedolaeth Ynys Enlli naw llety hunan-arlwyo ar gael i’w llogi. 

llwybr arfordir gyda'r môr yn y cefndir.
Morloi yn y môr ac ar y creigiau

Morloi, Ynys Enlli

Rhyfeddu at naid yr eog dros raeadrau yng Ngorllewin a Chanolbarth Cymru

Ymfudo gan bysgod yw un o driciau hud mwyaf annisgwyl byd natur, er ei fod yn beth digon cyffredin mewn afonydd ledled Cymru yn yr hydref, pan fydd eogiaid a sewin ymfudol yn dod o hyd i’w ffordd adref i’w hafonydd genedigol i ddodwy’u hwyau. Rhaeadr Cenarth, ar ffin tair sir Ceredigion, Sir Gaerfyrddin a Sir Benfro, yw’r rhwystr cyntaf o bwys ar daith y pysgod i fyny Afon Teifi (mae tŷ te ag arno enw hynod addas, The Salmon Leap, gerllaw, i’ch adfer). Yn y cyfamser, mae Gwarchodfa Natur Gilfach yn y Canolbarth yn lle da i weld y campau dyfriog hyn ar hyd Afon Marteg tua mis Tachwedd.

Dysgu am y creaduriaid lleiaf ar fferm drychfilod Dr Beynon

Yn swatio ynghanol Parc Cenedlaethol Arfordir Sir Benfro, rhyw filltir o Dyddewi, mae Fferm Drychfilod Dr Beynon. Mae’r safle 100-erw’n cynnwys fferm weithredol, canolfan ymchwil ac atyniad i ymwelwyr, sy’n ymwneud yn llwyr â chreaduriaid di-asgwrn-cefn – trychfilod – ac amaethyddiaeth gynaliadwy. Ewch i weld y sw drychfilod drofannol, yr amgueddfa drychfilod a llwybr trychfilod y fferm, yn ogystal â chymryd rhan mewn ‘sesiynau agos-atoch’ a chelf a chrefft. Allwch chi ddim â gadael cyn cael rhywbeth i’w fwyta yn y Grub Kitchen Café, ‘bwyty trychfilod bwytadwy’ cyntaf y DU, sy’n cynnwys seigiau â thrychfilod bwytadwy ynddynt, a rhai di-drychfil! 

Cael cip ar Walch y Pysgod yn Sir Drefaldwyn

Dafliad carreg i mewn o gyrchfan glan-môr Aberdyfi mae Gwarchodfa Natur Cors Dyfi, cyfuniad cyffrous o gors, mignen, coetir gwlyb a phrysgwydd sy’n denu cyfoeth o anifeiliaid a phlanhigion. Y sêr yma yw gweilch y pysgod, sydd wedi magu cywion yn y warchodfa ers 2011. Heddiw, Prosiect Gweilch Dyfi yw un o lwyddiannau cadwraeth ein hoes, a bydd 40,000 o ymwelwyr yn tyrru yno rhwng mis Ebrill a mis Medi bob blwyddyn i edmygu’r gweilch sy’n byw yma. Mae’r warchodfa hefyd yn cynnal digwyddiadau gydol y flwyddyn i roi sylw i’r amrywiaeth enfawr o drigolion gwyllt a phlanhigion a geir ynddi. 

Carlamu ar hyd traeth hardd

Prin fod gwell ffordd o brofi arfordir trawiadol Cymru nag wrth garlamu ar hyd traeth tywodlyd bendigedig, y gwynt drwy eich gwallt a’r haul yn machlud ar y gorwel. Gallwch gamu i mewn i’r darlun cerdyn post hwn mewn mwy nag un lleoliad ledled Cymru, gan gynnwys Bae Abertawe a Phenrhyn Gŵyr, wrth farchogaeth ar draeth gyda Chanolfan Fferm Clun. Yn Sir Gaerfyrddin, rhowch gyfrwy ar geffyl ar fferm Marros ac anelwch am eangderau 7-milltir o hyd Traeth Pentywyn, i garlamu drwy’r tonnau bach. Dim ond marchogion profiadol sy’n gallu marchogaeth ar y teithiau traeth hyn, er bod y ddau le’n cynnig gwersi i ddechreuwyr.

Criw yn marchogaeth ar y traeth gyda bryniau yn y cefndir

Marchogaeth ar draeth Llangynydd, Penrhyn Gŵyr

Hanes dau lyn ym Mhowys a Gwynedd

Ehangder heddychlon yw Llyn Efyrnwy ym Mhowys, yng Nghanolbarth Cymru. Amgylchynir y gronfa ddŵr hon o Oes Fictoria gan fryniau glaswelltog a choedwigoedd gwarchodfa natur yr RSPB, ble gallwch gael cip ar y bwncath, y pila gwyrdd a gwyachod a gwrando am gân y gwybedog brith, telor y coed a’r tingoch. Ryw 12 milltir i’r gogledd mae llyn naturiol mwyaf Cymru, Llyn Tegid, sy’n honni i gartrefu anghenfil dirgel a enwyd yn ‘Teggie’ gan ymwelwyr! Gallwch hwylio ar y llyn i geisio canfod y creadur drosoch eich hun, neu roi cynnig ar chwaraeon dŵr fel canŵio neu hwylfyrddio. Er y bydd hi’n annhebygol y gwelwch chi’r un Teggie, mae gan Lyn Tegid greadur chwedlonol ac unigryw, sef y gwyniad, pysgodyn o Oes yr Iâ sydd ond yn byw yma ac yn unlle arall. Dyma’r unig le ar dir mawr Prydain ble ceir y falwen ludiog - Myxas glutinosa - hefyd!

Straeon cysylltiedig