Deg parc gwledig yng Nghymru

Mae olion Rhufeinig a Normanaidd o hyd ym Mharc Gwledig Margam, ond y plas Gothig Tuduraidd o’r 19eg ganrif yw’r brif nodwedd o hyd ar 850 erw (344ha) yr ystâd wledig hon. Mae’r gerddi lled-ffurfiol yn ymlwybro i lynnoedd a choedwigoedd gwyllt, ac mae digonedd o weithgareddau i’r plant, gan gynnwys llwybr fferm, lle chwarae antur gwych, ac antur brigau coed Go Ape.

Does dim prinder ystadau crand fel hyn yn Ne Cymru. Byddai teuluoedd diwydiannol cefnog - sef teulu Mackworth yn yr achos hwn, yr oligarchiaid gwaith metel lleol - yn creu lleoedd chwarae i wastraffu eu cyfoeth arnynt. Erbyn hyn, datblygwyd Ystâd y Gnoll yn barc gwledig mewn gardd hardd wedi’i thirlunio o’r 18fed ganrif, yn llawn o fannau gwyrdd agored, llynnoedd a choetiroedd gwyllt, rhaeadrau a grotos. Ymhlith yr atyniadau mae pysgota, golff-droed a tharo a phytio, a chynhelir y Parkrun wythnosol yma.

Mae’r atyniadau yng Nghastell Bodelwyddan ger y Rhyl yn seiliedig ar ei oes aur Fictoraidd, gyda chyfeiriadau at ei wreiddiau canoloesol ac at y Rhyfel Byd Cyntaf; cafodd milwyr eu hyfforddi yma, ac mae atgynhyrchiadau o ffosydd yn un o lawer o atyniadau yn y 260 erw (105ha) o barcdir. Ceir hefyd ardd furiog, llwybr coetir, lle chwarae antur, perllan ffrwythau Cymreig a drysfa gloddiau.

Cafodd y clamp o glegyr calchfaen sy’n brif nodwedd ar Landudno ei enwi’n ‘orme’ (sy’n golygu ‘sarff fôr’) gan y Llychlynwyr. Y Gogarth yw’r enw Cymraeg arno, neu The Great Orme yn Saesneg, ac mae yno bopeth o rostiroedd i glogwyni môr serth, glaswelltir calchfaen, coetir, a gerddi ffurfiol i lawr yn y Fach, ffordd brydferth i’w gyrru a ffyrdd troellog i’r copa. Mae llwyth i’w wneud a’i weld, gan gynnwys tramffordd, car cebl, geifr gwyllt, mwynglawdd mwyaf y byd o'r Oes Efydd, llethr sgïo artiffisial, llethr tobogan, golff taro a phytio ... a golygfeydd godidog yr holl ffordd i Ardal y Llynnoedd, ac i’r traethau Baner Las islaw.

Mae Cymoedd De Cymru yn ymestyn i lawr i'r arfordir o gadwyn mynyddoedd Bannau Brycheiniog. Roedd yma eco-baradwys a oedd yn drwch o goed nes i’r diwydiannau haearn a glo newid popeth yn y 18fed ganrif. Ond erbyn hyn mae’n newid am yn ôl, a dyma enghraifft wych: Parc Gwledig Cwm Dâr yw safle dau bwll glo blaenorol sydd wedi’u hadfer i 500 erw (202ha) o hyfrydwch gwyrdd helaeth, a llwybrau cerdded yn mynd igam ogam ar hyd tirwedd eithriadol o fioamrywiol.

Llwybrau cerdded hardd drwy goetir yw’r prif atyniad yng ngwerddon Parc Gwepra a’i 160 erw (65 ha) o fannau gwyrdd, ond ceir hefyd hen nodweddion dŵr ac olion Castell Ewlo o’r 13eg ganrif, a adeiladwyd gan dywysogion Cymru i warchod y coetir rhag goresgynwyr o Loegr, a oedd wedi’i gipio’n barc hela ceirw. Tra byddwch yn yr ardal, mae hefyd yn werth archwilio Parc Treftadaeth Dyffryn Maes-glas yn Nhreffynnon, lle mae’r llwybrau coetir yn rhedeg rhwng adfeilion Abaty Dinas Basing a ‘Lourdes Cymru’, sef cysegrfa Ffynnon Sanctaidd Gwenffrewi.

Mae Llanberis yn fan cychwyn i fynd ar drên, ar droed neu ar gefn beic i gopa’r Wyddfa. Ond cyn i chi fynd, mae’n werth treulio ychydig oriau ym Mharc Gwledig Padarn, lle mae yna goetir hyfryd, chwarel, a llwybrau glan dŵr ar hyd glannau gogleddol Llyn Padarn. Hwn yw’r lle hefyd i ganfod yr Amgueddfa Lechi Genedlaethol a threnau stêm Rheilffordd Llyn Padarn.

Ar gyrion Penarth, mae Parc Gwledig Llynnoedd Cosmeston yn 247 erw (100ha) heddychlon o gwmpas dau lyn (chwareli wedi’u gorlifo, a dweud y gwir). Yr atyniad mawr i blant yw Pentref Canoloesol Cosmeston, lle mae’r anheddiad gwreiddiol o’r 14eg ganrif wedi’i ail-greu mewn modd hynod ddiddorol. Yn wahanol i’r gwreiddiol, nid yw hwn wedi’i ddifrodi gan y Pla Du, diolch byth.

Ar gyfer chwarae gyda’r teulu, mae Parc Gwledig Pen-bre heb ei ail, ac yno lwyth o weithgareddau antur yn ei 500 erw (202ha) o goetir, gan gynnwys golff mini, marchogaeth, chwarae antur, a llethr sgïo sych. A pheth arall, ar ei ymylon mae wyth milltir euraid (13km) Cefn Sidan, sef y traeth cyntaf yng Nghymru i ennill gwobr glodfawr y Faner Las.

Yr Eidales-Ffrances o gantores, Adelina Patti (1843-1919), oedd prif gantores opera orau ei chyfnod, yn ffrind i gyfansoddwyr fel Verdi a Tchaikovsky, gan berfformio ym mhedwar ban – heb anghofio perfformiad preifat yn y White House i Abraham Lincoln. Ond eto ymgartrefodd mewn lle sydd bellach yn cael ei adnabod fel Parc Gwledig Craig-y-nos - yn swatio ym mhen uchaf Cwm Tawe, gan greu gardd Fictoraidd ysblennydd o goetiroedd, dolydd, llynnoedd a lawntiau ochr yn ochr ag Afon Tawe.